De Katharen
De katharen. Tussen werkelijkheid en fictie
Verschenen najaar 2017 bij Amsterdam University Press
Inhoud
Hoofdstuk I. Het begin, ketters van ca. 1000 tot ca. 1150
Probati sunt esse Manichaea
De rusticus Leutard
Leutard slaat het kruis kapot
Manicheeërs in Orléans
Ware katholieken
Besluit
Hoofdstuk II. De Gregoriaanse kerkhervorming
Pauzen, kloosters en leken
De Gregoriaanse kerkhervorming
De investituurstrijd
Ontwikkeling van de zeven sacramenten en de theologie
Nog steeds manicheeërs
Of kerkhervormers?
Besluit
Hoofdstuk III. De eerste katharen
Begripsbepaling
Ketters of katharen in Keulen?
Bernardus van Clairvaux over de ketters in Keulen
Textores in Reims, 1157
Sermones tredicem contra haereticos
Hildegard von Bingen, ca. 1160-1170
De kerk in actie
Katharen of waldenzen in Lombers, 1165?
St.Félix-de-Caraman en pope Nicetas
Toulouse. Graaf Raymond V
Alanus ab Insulis: twee principes = twee goden
Besluit
Hoofdstuk IV. De kruistocht tegen de katharen
Occitanië
De uitbarsting nabij
De bom ontploft in Béziers
De Montségur
Montaillou
Guilhem Bélebaste: de laatste parfait
De laatste katharen: de grotten van Ussat-le-Bains en Lombrives
Besluit
Hoofdstuk V. Ketters en katharen in de Lage Landen
Vlamingen, Hollanders en Friezen
Ketters in Vlaanderen
Graaf Philips van Vlaanderen
De inquisitie in Vlaanderen
Een bisschop van Kamerijk
De pauselijke inquisiteur
Vlamingen op kruistocht tegen de katharen
Friezen in Occitanië
Besluit
Hoofdstuk VI. De kathaarse bronnen
Inleiding
De Interrogatio Iohannis
De Visio Iesaia
Een rechtvaardiging van de kerk van God
Een glosse op het Onze Vader
Het ritueel van Het Gebed en het Ritueel van het consolamentum
Het Liber de duobus principiis
Hoofdstuk VII. De leer – Het dualisme
De historie
Ontologisch, kosmisch en eschatologisch dualisme
Het ontologische gematigde dualisme
Het kosmische gematigde dualisme
Het eschatologische gematigde dualisme
Het ontologische radicale dualisme
Het kosmische radicale dualisme
Het eschatologische radicale dualisme
Een dynamisch godsbeeld
Conclusies
Het klassieke gnostieke dualisme
Besluit
Hoofdstuk VIII. De leer – het docetisme
De preek van Bélibaste
Het breken van het kruis
Protest tegen de kruisverering en de sacramenten
De eerste docetisten – de katharen
Kruisdood en opstanding in de hemel
Kruisdood en opstanding op aarde
Het docetisme in de klassieke gnostiek
Besluit
Hoofdstuk IX. De leer – reïncarnatie ?
Inleiding
De katholieke polemisten
Bevindingen
De kathaarse geschriften
De inquisitieverslagen
Reïncarnatie en zielsverhuizing
Het kathaarse mensbeeld
Het mensbeeld van Thomas van Aquino
Zintuiglijke kennis versus bovenzinnelijke kennis
Besluit
Hoofdstuk X. De praktijk – Hemelreizen en inwijding
Gnostieke hemelreizen?
Mystieke hemelreizen
De Interrogatio Iohannis
Het corpus spiritualis
Inwijdingstechnieken
Mystieke en kathaarse inwijding
De immanente en de transcendente God
Besluit
Hoofdstuk XI. De praktijk – Leven en werken
Geheime bijeenkomsten?
De kathaarse kerkorganisatie
De burchten – de Montségur
De domus
Zijn de katharen vredelievend?
Besluit
Hoofdstuk XII. De inquisitie
De vroeg-middeleeuwse rechtspraktijk
De bisschoppelijke inquisitie
Ontwikkeling kerkelijke rechtspraak tot midden twaalfde eeuw
Het einde van het godsoordeel
Het ontstaan van de inquisitie
Op weg naar de pauselijke inquisitie
De inquisitie aan het werk
De straffen
Het dader perspectief – Bernard Gui
Besluit
Hoofdstuk XIII. Manicheeërs, paulicianen, bogomielen, katharen
De transmissie van het dualisme naar Europa
De paulicianen
De bogomielen
De manichese connectie
Het manichese dualisme
De manichese christologie
Besluit
Hoofdstuk XIV. Neo-katharisme: Katharen, graal en tempelieren
Tussen geloof en ratio
De derde weg
Richard Wagner – de graal
Neo-tempeliers
De ‘derde weg’ der katharen
Otto Rahn, Antoine Gadal en Deodat Roché
Lady Caithness
Een gemeenschappelijke esoterische traditie?
De graalliteratuur
Jozef van Arimathea
De Queste del Saint Graal
De Parzival van Wolfram von Essenbach
De tempeliers
De vervolging van de tempeliers
Besluit